ویژگیهای شیمیایی آبهای درونریز و پیامد آنها بر خاکهای تالاب میقان اراک

چکیده سابقه و هدف: آب‌های فرورفته و یا به جریان افتاده در روی خاک‌های بالادست، بویژه به هنگام ریزش‌های آسمانی می‌تواند مایه آلودگی آب‌های زیرزمینی و روزمینی در زمین‌های پایین دست شود. پایش و ارزیابی پیامد آب‌های سرزمین‌های خشک که به تالآب‌ها زندگی می‌بخشند، بسیار مهم است. پژوهش کنونی با هدف ارزیابی کیفیت آب‌های رها شده در تالاب میقان اراک و پیامد آن‌ها بر ویژگی‌های شیمیایی خاک تالاب انجام شده است. مواد و روش‌ها: از آب‌های سه جایگاه رهاشدن پساب شهری اراک، رودخانه شهراب و پساب کارخانه فراوری سولفات سدیم به تالاب میقان در اردیبهشت و آبان سال 1393 نمونه‌برداری شد. شوری، غلظت کاتیون‌ها و آنیون‌ها، جامدهای محلول و معلق، نیتروژن، فسفر و کربن آلی آب‌ها اندازه‌گیری و آزمون شد. همچنین از دو لایه رویین (0-30 سانتی‌متری) و زیرین (30-60 سانتی‌متری) خاک تالاب در 4 جایگاه رهاسازی پساب شهری، رودخانه شهراب، رودخانه فراهان و پساب کارخانه در دو زمان یاد شده نمونه‌برداری شد و برخی از ویژگی‌های شیمیایی خاک‌ها آزمایش شد. یافته‌ها: این پژوهش نشان داد که پساب شهری اراک شوری، نسبت جذب سطحی سدیم، کاتیون، آنیون و جامدهای بسیار کمتری از دو آب دیگر دارد ولی کربن آلی، فسفر و نیتروژن آن به اندازه چشم‌گیری بیشتر است که مایه کاهش پی-اچ، شوری و افزایش کربن آلی، فسفر و نیتروژن خاک بویژه در لایه رویین در جایگاه رهاسازی آن شده است. بهبود ویژگی‌های خاک می‌تواند با افزایش رشد گیاهان آب‌دوست تالاب مایه آلودگی آب آن به مانده‌های گیاهی و مواد آلی شود. در برابر آن پساب کارخانه فراوری سولفات دارای اندازه فراوانی از جامدهای محلول یا نمک‌ها، نسبت جذب سطحی سدیم و بویژه جامدهای معلق است. هر چند ویژگی‌های خاک آزمایش شده در این جایگاه نشان می‌دهد که برای رشد گیاهان ناشایست است ولی این آب با ویژگی‌های یاد شده می‌تواند مایه دگرگونی ویژگی‌های فیزیکی خاک در این جایگاه شود. ویژگی‌های شیمیایی آب و خاک لایه رویین و زیرین در جایگاه رودخانه شهراب بهم نزدیک است و نشان از هماهنگی و پایداری آب و خاک این جایگاه دارد. ولی بررسی ویژگی‌های لایه رویین و زیرین خاک در جایگاه رسیدن رودخانه فراهان به تالاب نشان داد که خاک لایه رویین آن دارای کربن آلی، نیتروژن، فسفر بیشتر و شوری کمتری در برابر خاک جایگاه رودخانه شهراب است که می‌تواند زیستگاه خوبی برای رشد گیاهان در این تالاب شور فراهم کند و مایه افزایش آلودگی آن به مانده‌های گیاهی و مواد آلی شود. نتیجه‌گیری: فاضلاب شهری اراک کیفیت بالایی داشته و ویژگی‌های شیمیایی خاک را بهبود داده است. در برابر آن، کیفیت بد فاضلاب کارخانه فراوری سولفات سدیم ویژگی‌های شیمیایی خاک را بدتر کرده است. بنابراین پیش از رهاسازی آن‌ها در تالاب میقان اراک ترکیب این دو فاضلاب و آمیختن آن‌ها می‌تواند پیشنهاد خوبی باشد. به هر گونه این پیشنهاد نیاز به بررسی ویژه ای دارد.